Amsterdamsche Stadsgezichten van Jan van der Heyden

Met inleiding van C.G. `t Hooft.

Uitgegeven ter herinnering

aan Jan van der Heyden

Overleden te Amsterdam

28 Maart 1712.

De meeste mensen zullen Jan van der Heyden (1637-1712) kennen als uitvinder van de brandspuit.

Maar hij was meer, zoals iemand het uitdrukte 'De Leonardo Da Vinci van de Lage Landen'.

Want niet alleen hield hij zich bezig met werktuigbouwkunst (de brandspuit, maar ook de straatlantaarn), maar was hij tevens een zeer gewaardeerd kunstschilder.

Tegenwoordig noem je zo iemand in het huidige jargon: multidisciplinair.

(zie: Wikipedia: http://nl.wikipedia.org/wiki/Jan_van_der_Heyden)

17e eeuwse brandspuit in het Nationaal Brandweermuseum.

Op de achtergrond een zuigpomp van Jan van der Heyden

(foto: Quistnix)

Jan van der Heyden Lantaarn

Deze lantaarn is is oorspronkelijk ontworpen en geplaatst in Stad Amsterdam in 1663 ca 2500 stuks. Lantaarn bestond uit een reservoir met een gesloten en een open gedeelte, verbonden met een tuit met daarin een lemmetpijpje en een pit. De lantaarns stonden op vierkante palen op negen voet (2,55 meter) boven het straatniveau. Aan het boveneinde zat een plint om de lantaarn vast te maken. Onder deze plint waren luchtgaten geboord. De glazen lantaarn van twee voet hoog (57 cm) werd afgedekt door een losse zogenoemde buitensnuiver die de rook van de lampenpit aan alle zijden uitliet. Aan een zijde van de lantaarn zat een deurtje voor het reinigen van de glazen ruiten. De pit, of lemmet, bestond uit dik gedraaid katoen. Jan van der Heijden berekende dat voor een brandduur van ongeveer honderd uur één mangel olie (1,21 l) nodig was. Als brandstof gebruikte men een mengsel van half raapolie (olie door molens uit koolzaad geslagen) en half lijnolie. ’s Winters bij zeer strenge vorst werd zelfs tweederde deel lijnolie toegepast om bevriezing van het oliemengsel te voorkomen.

Ter gelegenheid van zijn tweehonderdste sterfdag werd dit boekwerkje uitgegeven.

Het voorwoord beschrijft het leven en werk van Jan van der Heyden:

(klik op afbeelding voor vergroting)

Afgebeeld (in zwart/wit) in dit boekwerk zijn:

Stadhuis en Nieuwe Kerk gezien van uit de Kalverstraat (Louvre, Parijs),

Dam met een gedeelte van het Stadhuis en van de Waag (Rijksmuseum, Amsterdam),

Dam gezien van de Kalverstraat naar de Vischmarkt (Verzameling N.N., New York),

Rotterdammer bierkaay en Oude Kerk (Ermitage, Petersburg),

Sint Antonispoort met O.Z.Huiszittenhuis en Zuiderkerkstoren (Ermitage, Petersburg),

Keizersgracht met Westerkerkhof en -Kerk (Verzameling Rothschild, Parijs),

Keizersgracht met de Westerhal en -Kerk (Verzameling Kappel, Berlijn),

Haarlemmerpoort (Staatlische Museum, Berlijn).

Stadhuis en Nieuwe Kerk gezien van uit de Kalverstraat:

Het werk hangt in het Louvre te Parijs en u ziet het hieronder in kleur:

In 1911 besloot de vereniging Amstelodamum om t.g.v. zijn tweehonderdste sterfdag een gedenksteen te plaatsen in de gevel van het pand Koestraat no. 5 dat hij sedert 1681 in gebruik had als woning en werkplaats:

Home Over geveltekens Resultaten Verdwenen Gevonden Links Word lid! Contact Zoeken Overzicht van de Amsterdamse gevelstenen

KOESTRAAT 5 Gedenksteen Jan van der Heyden

Links: de herdenkingssteen na restauratie Boven: Gravure gemaakt door van Houbraken In 1911 nam het bestuur van het Genootschap Amstelodamum, ter gelegenheid van de herdenking van de 200ste sterfdag van Jan van der Heyden, het initiatief tot plaatsing van een herdenkingssteen in de Koestraat. De schilder/ uitvinder Jan van der Heyden (Gorinchem 1637-Amsterdam 1712) werd in 1681 eigenaar van het westelijke deel van de voormalige Latijnse School en richtte het in als woning en werkplaats. De Latijnse School en de woning van de rector waren ingebouwd in de, in 1462 gebouwde, voormalige kapel van het Bethanienklooster. Gezicht op St. Anthoniespoort door Jan van der Heyden, particuliere collectie Als kunstenaar heeft Van der Heyden een belangrijk oeuvre nagelaten waaronder een aantal minutieus geschilderde Amsterdamse stadsgezichten. Hoogtepunten zijn wel de Dam (Parijs, Louvre, Amsterdams Historisch Museum, Florence, Uffizi) de Haarlemmerpoort (Berlijn, Staatlische Museen) de Westerkerk (Londen, Wallace Collection) en een gezicht op de Oude Kerk (Den Haag, Mauritshuis) Als uitvinder heeft Van der Heyden faam verworven met zijn verbeterde straatlantaarn en de verbeterde slangbrandspuit. De vernieuwde techniek en de standaardisatie van de straatverlichting heeft er zeker toe bijgedragen dat het aanzien van Amsterdam als moderne wereldstad werd vergroot, terwijl zijn vindingen op het gebied van de combinatie waterpomp/ brandslang menig Amsterdams huis voor totale uitbranding hebben behoed. Tekening van de voormalige Brandspuitfabriek uit 1864, door N.C. Looman © Gemeentearchief Amsterdam In 1868 werden woning en werkplaats gesloopt voor de bouw van het nog bestaande schoolgebouw, een fraai gesneden deurkalf en twee trapleuningen in de vorm van slangen kwamen in de collectie van het Amsterdams Historisch Museum terecht. De gehavende steen in 1995 Tentoonstelling "Jan van der Heyden" in 1912 in het pand Koestraat nr. 5 Op 28 maart 1912 werd de herdenkingssteen, ontworpen door architect van Arkel, geïnspireerd door een gravure van Houbraken, en gehakt door atelier Van den Bossche en Crevels, onthuld door burgemeester A. Roell. In de loop der jaren was de herdenkingssteen ernstig beschadigd geraakt, van de afdekkende lijst waren grote stukken afgebroken en het oppervlak was sterk vervuild en versuikerd. De tekststeen was gebarsten en vrijwel onleesbaar geworden. Het Amsterdamse Fonds voor de Kunst heeft in 2004, op aandringen van de VVAG het reliëf laten restaureren. Op 16 december van dat jaar werd door stadsdeelwethouder Guido Frankfurther het "hernieuwde" reliëf feestelijk onthult.

Uitgave:

Diezelfde Vereeniging Amstelodamum heeft ook opdracht gegeven voor de uitgave,

door Ten Brink & De Vries, Amsterdam, van dit onderhavige boekje in 1912.

1e druk, karton, 16 pagina`s + 8 zwart/wit reproducties (6 van de 8 beschermd door vloepapier).

(verkocht)